Zarys reguł europejskich

W europejskim systemie zapewnienia bezpieczeństwa maszyn kontrola państwowa ma miejsce w innej fazie, niż dzieje się to w systemie dotychczas obowiązującym w Polsce. W celu zapewnienia swobodnego przepływu towarów państwa członkowskie rezygnują z kontrolowania wyrobów przed umieszczeniem na rynku (działalność jednostek notyfikowanych podczas oceny zgodności nie jest kontrolą państwową). Obowiązkiem państwa jest natomiast kontrola towarów umieszczonych na rynku, dokonywana z reguły na koszt państwa i mająca charakter wyrywkowy. Skutkami tej kontroli mogą być, w przypadku niezgodności z przepisami prawa wdrażającego Dyrektywę, różne sankcje, niekiedy bardzo dotkliwe. System organizacji takich kontroli, zwany systemem nadzoru rynku, jest kształtowany indywidualnie przez poszczególne państwa członkowskie.

Nadzór rynku stanowi niezbędny element skuteczności systemu zapewnienia bezpieczeństwa maszyn umieszczanych na rynku, opartego na dyrektywach Nowego Podejścia. Sprawny system nadzoru rynku leży nie tylko w interesie konsumentów, pracowników, użytkowników czy nabywców, ale także w interesie przedsiębiorców, ponieważ przyczynia się do eliminowania nieuczciwej konkurencji. O ile państwo członkowskie może zrezygnować z wyznaczenia jednostek notyfikowanych w jakiejś dziedzinie, to jednak jest zawsze zobowiązane do ustanowienia w niej nadzoru rynku.

W ramach nadzoru rynku dokonuje się sprawdzeń, czy wyroby w chwili wprowadzenia do obrotu (umieszczenia na rynku) spełniały wymagania dyrektyw Nowego Podejścia. Organy nadzoru rynku podejmują również działania mające na celu doprowadzenie do zgodności wyrobów niezgodnych z wymaganiami i wymierzają sankcje w niezbędnych przypadkach.

Z wyjątkiem fragmentarycznych postanowień w dyrektywie dotyczącej zabawek, dyrektywy Nowego Podejścia nie zawierają szczegółowych wytycznych co do organizacji systemu nadzoru rynku w państwie członkowskim. Bardziej szczegółowe postanowienia zawiera dyrektywa horyzontalna o ogólnym bezpieczeństwie wyrobów. Postanowienia te stanowią pewien punkt odniesienia dla nadzoru rynku realizowanego w ramach dyrektyw Nowego Podejścia, zwłaszcza w obszarze wyrobów konsumenckich.

Ze względu na potrzebę zachowania bezstronności podczas prowadzenia nadzoru rynku, jest on powierzany organom państwowym. Zorganizowanie odpowiedniej infrastruktury krajowej jest pozostawione państwom członkowskim, tak więc systemy nadzoru rynku w poszczególnych krajach różnią się, czasami znacznie. W tych okolicznościach istotnego znaczenia nabiera zagadnienie współpracy pomiędzy odpowiednimi organami poszczególnych krajów, tak aby został osiągnięty równoważny poziom ochrony w całej Wspólnocie.

Podstawowym źródłem finansowania jednostek nadzoru rynku jest budżet państwa lub samorządu lokalnego.

Przyjmuje się ponadto następujące zasadę, że jednostki notyfikowane nie mogą być organami nadzoru rynku. Jednostki te mogą uczestniczyć w nadzorze rynku jedynie jako podwykonawcy nadzorowani przez organy państwowe, które są w stanie stwierdzić i wykluczyć konflikt interesów między wykonywaniem oceny zgodności i czynnościami nadzoru rynku, bowiem zdarzyć się może, że jednostka będzie kontrolowała wyniki własnej działalności.

Organy nadzoru rynku powinny dysponować zasobami i uprawnieniami niezbędnymi do wykonywania zadań. Zlecanie podwykonawcom czynności nadzoru rynku, takich jak kontrole i badania, jest możliwe pod warunkiem, że nie występuje konflikt interesów, przy czym organ nadzoru rynku pozostaje nadal w pełni odpowiedzialny za podejmowane decyzje.

Nadzór rynku nie obejmuje stadiów projektowania i wytwarzania wyrobu, za które bierze odpowiedzialność producent, zwykle poprzez naniesienie oznakowania CE. Wyjątkiem są tu przypadki, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że niezgodność ma charakter trwały, wynikający z projektu lub procesu produkcyjnego. Obowiązkiem organów nadzoru rynku jest także kontrola właściwej ochrony osób podczas pokazów, wystaw i targów, gdy eksponowane są wyroby niezgodne z przepisami dyrektywy.

Skuteczny nadzór rynku powinien koncentrować się w obszarach, gdzie występuje duże ryzyko lub oczekiwana jest znaczna liczba wyrobów niezgodnych. W celu właściwego monitorowania wyrobów organy nadzoru rynku powinny mieć prawo do:
- regularnych wizytacji w przedsiębiorstwach handlowych, przemysłowych i magazynach;
- jeśli to właściwe, regularnych wizytacji miejsc pracy i innych miejsc gdzie produkty są oddawane do eksploatacji;
- losowych i wyrywkowych kontroli produktów umieszczonych na rynku;
- pobierania próbek produktów i poddawania ich próbom i badaniom;
- żądania dostarczenia wszystkich niezbędnych informacji.

Zasadniczymi źródłami informacji dla jednostek nadzoru rynku są:
- deklaracja zgodności,
- dokumentacja techniczna,
- informacje ze strony jednostki notyfikowanej, która uczestniczyła w procesie oceny zgodności.

Kolejnym źródłem informacji mogą być sygnały od konsumentów i ich organizacji, dane z dochodzeń powypadkowych, spostrzeżenia samych producentów lub dystrybutorów. Interwencja organu nadzoru rynku zależy od stopnia niezgodności, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności. W pierwszym rzędzie należy spowodować, aby producent lub jego przedstawiciel doprowadził produkt do zgodności i podjął działania zaradcze przeciw popełnionemu naruszeniu przepisów. Jeżeli zastosowane środki zawiodą, należy ograniczyć lub zakazać obrotu lub oddawania do eksploatacji zakwestionowanego produktu i upewnić się co do spełnienia tego nakazu. Każda decyzja podjęta przez organ nadzoru rynku, ograniczająca lub zakazująca umieszczania wyrobu na rynku czy oddawania go do użytku, powinna być szczegółowo uzasadniona. Zainteresowane strony - przede wszystkim producent lub jego upoważniony przedstawiciel - powinny być powiadomione o decyzji i należy im przedstawić możliwość korzystania ze środków odwoławczych.

Organ nadzoru rynku powinien również prowadzić następujące działania:
- współpracować z producentami i dostawcami;
- prowadzić współpracę administracyjną z państwami członkowskimi i Komisją;
- stosować sankcje wobec osób odpowiedzialnych za niezgodność z przepisami i bezpodstawne naniesienie
   oznakowania CE;
- uwzględniać podjęcie działań przeciwko jednostkom notyfikowanym, które przyczyniło się do naruszenia prawa;
- ostrzegać osoby narażone na niebezpieczeństwo wskutek naruszenia przepisów;
- uczestniczyć w systemach wymiany informacji między państwami członkowskimi.

Państwo członkowskie powinno przekazać Komisji i innym państwom członkowskim listę organów nadzoru rynku wyznaczonych jako punkty kontaktowe do współpracy administracyjnej.

Elementem systemu nadzoru rynku jest działalność organów celnych, ponieważ wyroby importowane z krajów trzecich podlegają szczególnym przepisom rozporządzenia (EWG) nr 339/93 dotyczącego sprawdzania ich zgodności z prawem dotyczącym bezpieczeństwa wyrobów.

Rozporządzenie to nakłada na organy celne obowiązek sprawdzania tych wyrobów i zatrzymywania ich na granicy celnej w określonych przypadkach. Ponadto organy celne i organy nadzoru rynku zostały zobowiązane do współpracy i wymiany informacji w zakresie wyrobów importowanych z krajów trzecich. Postanowienia rozporządzenia dotyczą wszystkich wyrobów, w tym objętych dyrektywami Nowego Podejścia.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia, organy celne powinny zatrzymać importowane towary i powiadomić odpowiednie organy nadzoru rynku, jeżeli:
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że wyrób stanowi poważne i bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub
   bezpieczeństwa,
- wymagane dokumenty dołączane do wyrobu są niekompletne,
- wyrób nie jest oznakowany zgodnie z przepisami.

Jeżeli organy nadzoru rynku potwierdzą zagrożenie, powinny podjąć odpowiednie środki w celu wprowadzenia zakazu umieszczania na rynku kwestionowanych wyrobów i zrealizować dalsze kroki wymagane w dyrektywach. Organy celne powinny odpowiednio oznaczyć dokumenty handlowe towarzyszące takim wyrobom.

Jeżeli organy nadzoru rynku potwierdzą niezgodność wyrobów z przepisami, powinny podjąć odpowiednie środki i zrealizować dalsze kroki wymagane w dyrektywach. W przypadku gdy organy celne nie zostaną powiadomione o żadnych działaniach podjętych przez organy nadzoru rynku, wyroby zatrzymane powinny być dopuszczone do swobodnego obrotu w ciągu trzech dni roboczych od daty zatrzymania.

Organy nadzoru rynku mają ze swojej strony obowiązek powiadamiania organów celnych o dokonanych przez nie ustaleniach w stosunku do wyrobów importowanych z krajów trzecich, jeżeli stwierdziły określone nieprawidłowości.

Organy celne powinny zwracać szczególną uwagę na wyroby importowane z krajów trzecich, zaliczone decyzją 93/585/EWG do wyrobów stwarzających największe zagrożenia:
- zabawki,
- produkty medyczne,
- produkty weterynaryjne,
- żywność.

O działalności organów nadzoru rynku trzeba powiadamiać inne państwa członkowskie. Należy sobie przecież uzmysłowić, ze wyroby wprowadzane są do obrotu na jednolitym rynku bez granic, od Portugalii po, być może, Estonię. Skutki pojawienia się wyrobu niebezpiecznego mogą być bardzo rozprzestrzenione, zatem kroki zakazujące lub ograniczające obrót danym produktem zazwyczaj pociągają za sobą uruchomienie procedury bezpieczeństwa w ramach współpracy na szczeblu państw członkowskich.

Pierwszym celem szeregu postanowień dyrektyw Nowego Podejścia, zwanego procedurą bezpieczeństwa, jest umożliwienie Komisji oceny zasadności kroków ograniczających swobodny przepływ towarów oznakowanych CE.

Drugim w kolejności celem jest zapewnienie przekazywania informacji o niebezpiecznych wyrobach wszystkim krajowym organom nadzoru rynku oraz rozszerzenie zasięgu restrykcji na wszystkie państwa członkowskie, ze względu na konieczność stworzenia jednolitego poziomu bezpieczeństwa w całej Wspólnocie.

Procedura bezpieczeństwa jest przewidziana w przypadku niezgodności o dużym zasięgu, dotyczącej całych serii wyrobów i, potencjalnie, szeregu państw członkowskich. Pojedyncza niezgodność, o zasięgu ograniczonym do jednego państwa, nie wymaga podejmowania działań na poziomie Wspólnoty.

W każdym przypadku wymagany jest dowód, potwierdzający że projekt lub wytwarzanie wyrobu są obarczone błędami, stwarzającymi potencjalne lub rzeczywiste niebezpieczeństwo. Przy rozpatrywaniu niewłaściwego użytkowania należy brać pod uwagę, czy można było jego do pewnego stopnia oczekiwać i czy producent uwzględnił to w instrukcjach, ostrzeżeniach, itp.

Podstawą do uruchomienia procedury bezpieczeństwa mogą być także m.in.: nieprawidłowe uwzględnienie wymagań zasadniczych, nieprawidłowe zastosowanie norm zharmonizowanych lub wady tych norm.

Jeżeli właściwy organ krajowy nakłada ograniczenia na swobodny przepływ towarów, które dają podstawę do uruchomienia procedury bezpieczeństwa, państwo członkowskie bezzwłocznie powiadamia o takim fakcie Komisję, podając uzasadnienie decyzji.

Dalsze postępowanie znajduje się w gestii Komisji, która organizuje konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu stwierdzenia, czy podjęte środki są uzasadnione. Zachowywana jest poufność informacji.

Jeżeli Komisja uzna to za konieczne, zasięgana jest opinia niezależnych kompetentnych ekspertów lub organizacji.

W przypadku gdy Komisja potwierdzi zasadność podjętych kroków, to:
- informuje o tym bezzwłocznie państwa członkowskie,
- państwa członkowskie mają obowiązek zastosowania odpowiednich środków, uwzględniających decyzję Komisji i
   zapewniających jednolity poziom bezpieczeństwa we Wspólnocie,

Jeżeli decyzja ograniczająca zostaje uznana za nieuzasadnioną, to:
- inicjujące państwo członkowskie powinno wycofać się z podjętych kroków i przywrócić swobodny przepływ towarów
   na swoim terytorium,
- Komisja może rozważyć podjęcie postępowania przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości przeciw państwu
  członkowskiemu o naruszenie zasad swobodnego przepływu towarów,
- producent lub jego przedstawiciel mogą wystąpić na drogę sądową przeciw państwu o odszkodowanie.

Jeżeli decyzja ograniczająca była spowodowana wadami norm zharmonizowanych, Komisja po konsultacjach z zainteresowanymi stronami, przedstawia sprawę odpowiednim komitetom.

W każdym przypadku państwa członkowskie są informowane o przebiegu procedury.

Organy nadzoru rynku są również zobowiązane do uczestnictwa w systemach wymiany informacji. Na terenie Unii Europejskiej funkcjonują trzy systemy wymiany informacji:
- System szybkiej wymiany informacji RAPEX, ustanowiony w celu podejmowania działań w sytuacjach zagrożenia
   spowodowanych przez produkty przeznaczone dla konsumentów, stwarzające poważne i bezpośrednie
  niebezpieczeństwo;
- System rejestracyjny dla urządzeń medycznych;
- System informacyjny Wspólnoty o obrażeniach odniesionych w wypadkach na terenie domu lub podczas spędzania
   wolnego czasu.

Kolejnym obowiązkiem państw członkowskich jest współpraca administracyjna, mająca na celu:
- ujednolicenie nadzoru rynku przez minimalizację różnic występujących w praktyce stosowanej w różnych państwach
   członkowskich,
- podniesienie skuteczności nadzoru,
- zmniejszenie skali powtarzania działań podejmowanych w różnych państwach członkowskich,
- koordynację przedsięwzięć,
- wymianę doświadczeń i informacji,
- wspólne akcje i wizyty studyjne,
- wzajemną pomoc udzielaną przez jednostki nadzoru rynku,
- zwiększenie wzajemnego zaufania i przejrzystości w działaniach podejmowanych przez jednostki nadzoru rynku.

System kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu (nadzór rynku w Polsce)

System kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu tworzą Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i organy wyspecjalizowane:
- Inspekcja Handlowa,
- Państwowa Inspekcja Pracy,
- Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty,
- Inspekcja Ochrony Środowiska,
- Urząd Transportu Kolejowego,
- organy nadzoru budowlanego,
- Wyższy Urząd Górniczy,
- Urzędy Morskie.

Organem nadzorującym system jest Prezes UOKiK, do którego zadań należy m.in.:
- współpraca z organami wyspecjalizowanymi,
- opiniowanie okresowych planów kontroli przeprowadzanych przez organy wyspecjalizowane,
- przekazywanie organom wyspecjalizowanym informacji wskazujących, że wyrób wprowadzony do obrotu nie spełnia
   wymagań,
- prowadzenie rejestru wyrobów niezgodnych z zasadniczymi wymaganiami.

Informacje zawarte w rejestrze są publicznie dostępne. Prezes UOKiK może je także w każdym czasie podać do publicznej wiadomości.

Organy wyspecjalizowane:
- prowadzą kontrolę spełniania przez wyroby zasadniczych wymagań i informują Prezesa UOKiK o wynikach
   przeprowadzanych kontroli oraz
- prowadzą postępowania w sprawie wprowadzonych do obrotu wyrobów niezgodnych z zasadniczymi wymaganiami.

Przedmiotem kontroli może być wyrób, prawidłowość oznakowania wyrobu oraz dokumentacja techniczna wyrobu.

Producenci, ich upoważnieni przedstawiciele, importerzy, jednostki certyfikujące, jednostki kontrolujące oraz laboratoria a także sprzedawcy wyrobów podlegających ocenie zgodności są obowiązani współdziałać z organami wyspecjalizowanymi, w zakresie niezbędnym do ustalenia, czy wyrób spełnia zasadnicze wymagania.
Kontrolowany oraz inne podmioty posiadające dowody lub informacje niezbędne do ustalenia, czy wyrób spełnia zasadnicze wymagania, są obowiązani do przekazania tych dowodów i udzielania informacji na żądanie organu prowadzącego kontrolę. Informacje uzyskane w toku kontroli przez organ wyspecjalizowany mogą nie podlegać ujawnieniu, jeżeli przekazujący je złoży taki wniosek i poda przyczynę. Informacje te mogą być ujawniane w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli zajdzie taka potrzeba.

Informacje objęte tajemnicą przedsiębiorstwa lub inne informacje traktowane przez przedsiębiorcę jako poufne, mogą w ramach kontroli być wykorzystane wyłącznie do celów, dla których zostały zgromadzone.

Kontrolowany lub jego upoważniony pracownik są obowiązani umożliwić wykonywanie kontroli, a w szczególności:
- zapewnić wgląd w dokumenty objęte zakresem kontroli,
- wydać za pokwitowaniem wyroby lub dokumenty, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia ich dalszej analizy lub
   dokładniejszej kontroli,
- udzielić niezbędnej pomocy technicznej, jeżeli dokumenty będące przedmiotem kontroli zostały zapisane na
   elektronicznych nośnikach informacji,
- udostępnić obiekty i pomieszczenia, w których znajdują się dokumenty i wyroby objęte zakresem kontroli,
- udzielać wszelkich wyjaśnień w sprawach objętych zakresem kontroli,
- udostępnić dokumenty w celu sporządzenia kopii.

Kontrolujący może m.in:
- badać akta i dokumenty w zakresie objętym kontrolą;
- dokonywać oględzin terenów, obiektów, pomieszczeń, wyrobów i innych rzeczy w zakresie objętym kontrolą;
- legitymować osoby w celu stwierdzenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli;
- żądać udzielenia, w wyznaczonym terminie, pisemnych i ustnych wyjaśnień w sprawach objętych zakresem kontroli;
- przesłuchiwać osoby w charakterze strony lub świadka, jeżeli jest to niezbędne do wyczerpującego wyjaśnienia
   okoliczności sprawy;
- zasięgać opinii biegłych, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli;
- zabezpieczać dowody;
- pobierać nieodpłatnie próbki wyrobów do badań;
- zbierać inne niezbędne dowody w zakresie objętym kontrolą.
- żądać przedstawienia, w wyznaczonym terminie, w szczególności:
        - deklaracji zgodności;
        - nazwy i adresu producenta wyrobu;
        - wykazu uwzględnionych norm zharmonizowanych lub rozwiązań przyjętych w celu stwierdzenia zgodności           wyrobu z zasadniczymi wymaganiami;
        - ogólnego opisu wyrobu, schematu wyrobu oraz instrukcji obsługi wyrobu.

W przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zgodności wyrobu z zasadniczymi wymaganiami kontrolujący może dodatkowo zażądać przedstawienia, w wyznaczonym terminie, w szczególności:
- sprawozdania z przeprowadzonych badań;
- informacji o systemie zarządzania jakością,
- pełnej dokumentacji technicznej, jeżeli kontrolowany wyrób stwarza zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub
  środowiska.

W przypadku gdy nie zostaną przedstawione wymagane dokumenty lub z przedstawionych dokumentów nie wynika, że wyrób spełnia zasadnicze wymagania, organ wyspecjalizowany może poddać wyrób badaniom lub zlecić ich przeprowadzenie akredytowanemu laboratorium w celu ustalenia, czy wyrób spełnia zasadnicze wymagania.

W celu poddania wyrobu badaniom organ wyspecjalizowany pobiera nieodpłatnie próbki. Po przeprowadzeniu badań sporządza się sprawozdanie z badań, które dołącza się do protokołu kontroli.

W przypadku stwierdzenia, że wyrób nie spełnia zasadniczych wymagań, opłaty związane z badaniami ponosi osoba, która wprowadziła wyrób do obrotu. W przypadku gdy w wyniku kontroli organ wyspecjalizowany stwierdzi, że wyrób nie spełnia zasadniczych wymagań, może, w drodze decyzji, na okres nie dłuższy niż 2 miesiące zakazać dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy. Zakaz może być przedłużony, jeżeli prowadzi się dalsze postępowanie. W przypadku gdy wprowadzony do obrotu wyrób nie spełnia zasadniczych wymagań, wszczyna się z urzędu postępowanie w tej sprawie.. Postępowanie nie może być prowadzone dłużej niż 4 miesiące. Stroną postępowania jest osoba, która wprowadziła do obrotu wyrób niezgodny z zasadniczymi wymaganiami. Organ prowadzący postępowanie może wyznaczyć termin na usunięcie niezgodności wyrobu lub wycofanie wyrobu z obrotu.

Jeżeli stwierdzono, że strona nie zastosowała się do tej decyzji, organ może, w zależności od rodzaju stwierdzonych niezgodności wyrobu oraz stopnia zagrożenia powodowanego przez wyrób:
- nakazać wycofanie wyrobu z obrotu;
- zakazać dalszego przekazywania wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy;
- ograniczyć dalsze przekazywanie wyrobu użytkownikowi, konsumentowi i sprzedawcy;
- nakazać stronie postępowania powiadomić konsumentów lub użytkowników wyrobu o stwierdzonych
   niezgodnościach,
- nakazać odkupienie wyrobu,
- nakazać zniszczenie wyrobu na koszt strony postępowania, jeżeli w inny sposób nie może usunąć zagrożeń
  spowodowanych przez wyrób.

W systemie nadzoru rynku uczestniczą organa celne. Jeżeli organ celny podczas kontroli celnej wyrobów stwierdzi, że istnieją uzasadnione okoliczności wskazujące, że wyrób nie spełnia zasadniczych wymagań, zatrzymuje wyrób i występuje do organu wyspecjalizowanego o wydanie opinii. Jeżeli wyrób podlegający ocenie zgodności nie jest prawidłowo oznakowany, organ celny może podjąć działania bez występowania o opinię do organu wyspecjalizowanego.

Jeżeli organ potwierdzi niespełnienie zasadniczych wymagań, organ celny cofa wyrób za granicę albo, gdy cofnięcie nie jest możliwe, przeznacza do powrotnego wywozu.

Prezes UOKiK niezwłocznie informuje Komisję Europejską o decyzjach, ograniczających swobodny przepływ towarów i ich umieszczanie na rynku.